Το ζήτηµα της εκτροπής του Αώου ποταµού απασχολεί ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ‘80 την τοπική κοινωνία του νοµού Ιωαννίνων και όχι µόνον, όταν στα σχέδια της ΔΕΗ για την «αξιοποίηση» του υδατικού δυναµικού της περιοχής προς παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, συµπεριλαµβανόταν η κατασκευή φράγµατος και ταµιευτήρα νερού στον πυρήνα του Εθνικού Δρυµού Β. Πίνδου («Βάλια Κάλντα»), για την δέσµευση των υδάτων του Αρκουδορέµατος, παραπόταµου του Αώου. Καθώς από την εποχή εκείνη οι αντιδράσεις για την κατασκευή του φράγµατος λόγω του υψηλού περιβαλλοντικού του κόστους ήταν πολύ έντονες, το σχέδιο ακυρώθηκε.
Κατά καιρούς, η ιδέα της κατασκευής φράγµατος στην καρδιά του Εθνικού δρυµού Β. Πίνδου, αναζωπυρωνόταν, ενώ πρόσφατα το έργο έχει συµπεριληφθεί στο «Σχέδιο διαχείρισης της περιοχής λεκάνης απορροής ποταµού του υδατικού διαµερίσµατος Ηπείρου», το οποίο έχει ολοκληρωθεί αλλά δεν έχει ακόµα εγκριθεί.
Στο έργο της εκτροπής του Αώου ποταµού είχε αποδοθεί αρχικά ο χαρακτήρας του «πολυδύναµου» έργου, προβλέποντας µε τη λειτουργία του να εµπλουτίσει τα νερά της λίµνης Παµβώτιδας αλλά και την παραγωγή ενέργειας µε την δηµιουργία 3 υδροηλεκτρικών έργων ονοµαστικής συνολικά ισχύος 13 ΜW, ενώ στο παρόν σχέδιο διαχείρισης διατηρεί κυρίως τον χαρακτήρα «προγραµµατιζόµενου έργου» παραγωγής υδροηλεκτρικής ενέργειας.
Αν και το έργο δεν έχει περιγραφεί ακόµα πλήρως, καθώς δεν έχει εκπονηθεί Προµελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, προβλέπονται, γενικά, τα εξής:
Κατασκευή φράγµατος στην περιοχή «Σµιξώµατα» εντός της προστατευόµενης περιοχής του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου, στη συµβολή του Αώου µε τον παραπόταµο «Αρκουδόρεµα» και το ρέµα «Βαθύλακκος».
Εκτροπή 70 εκατοµµυρίων κυβικών µέτρων νερού ετησίως, µέσω σήραγγας εκτροπής µε µήκος περίπου 10 χιλιόµετρα, από τον ταµιευτήρα προς την τεχνητή λίµνη «Πηγών Αώου». Μετά την ολοκλήρωση του φράγµατος στις πηγές Αώου (1990) κατακρατούνται ήδη από το Αώο 100 εκατοµµύρια κυβικά µέτρα νερού ετησίως, για τη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από τον ΥΗΣ πηγών Αώου, ενώ µέρος των υδάτων παροχετεύονται στον ποταµό Άραχθο για την ενίσχυση της ηλεκτροπαραγωγής των ΥΗΣ Πουρναρίου Ι & ΙΙ.
Από τα 70 εκ. κυβικά µέτρα νερού τα 20 εκ. θα χρησιµοποιούνται για την ενίσχυση των ήδη υπαρχόντων φραγµάτων και του µελλοντικού ΥΗΣ του Μετσοβίτικου ποταµού, ενώ τα 50 εκ. σχεδιάζεται να παροχετευθούν προς την λίµνη Παµβώτιδα και τον ποταµό Καλαµά, για τον «καθαρισµό και εµπλουτισµό» της λίµνης αλλά και την λειτουργία 3 νέων ΥΗΣ (Γρεβενιτίου-3.5 MW, Παµβώτιδας-5,3 MW και Καλαµά-4,4 MW µέσω εµπλουτισµού).
Ως φορέας υλοποίησης του έργου φέρεται η κοινοπραξία ΔΕΗ-«ΤΕΡΝΑ Ενεργειακή Α.Ε».
Για το έργο της εκτροπής του Αώου υπάρχουν σοβαρότατες αντιδράσεις και έχει ήδη συγκροτηθεί επιτροπή ενάντια στην κατασκευή του έργου. Ενάντια στην κατασκευή του έργου συντάσσονται ο φορέας διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου, οι δήµοι Κόνιτσας και Ζαγορίου, το Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων, η τοπικές κοινωνίες και οι περιβαλλοντικές οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στην περιοχή συµπεριλαµβανοµένης και της ΚΑΛΛΙΣΤΩΣ. Πρόσφατα, µάλιστα, κατατέθηκε προσφυγή στο ΣτΕ από το WWF Ελλάς, την ΚΑΛΛΙΣΤΩ, το Δήµο Κόνιτσας, τον Φορέα Διαχείρισης Εθνικών Δρυµών Βίκου – Αώου και Πίνδου, καθώς και το Μεσογειακό Ινστιτούτο για τη Φύση και τον Άνθρωπο (Med-INA).
Τα επιχειρήµατα ενάντια στο έργο της εκτροπής του Αώου, συνοψίζονται στα εξής βασικά σηµεία:
Ο ποταµός Αώος ήδη συµµετέχει στην ηλεκτροπαραγωγή της χώρας, την άρδευση και ύδρευση, µε κατακράτηση µιας πολύ µεγάλης ποσότητας νερού (100 εκ. κυβ µέτρα/ετησίως) µέσω του φράγµατος πηγών Αώου. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα σηµαντική µείωση της υδατοπαροχής του, η οποία σε περίπτωση που κατακρατηθούν µεγαλύτερες ποσότητες νερού (70 εκ. κ.µ/ετησίως όπως προβλέπεται), θα επιφέρει δυσµενείς σωρευτικές επιπτώσεις στο ποτάµιο οικοσύστηµα.
Η θέση κατασκευής των έργων εκτροπής βρίσκεται εντός προστατευόµενης περιοχής (Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου), µε εξαιρετικά υψηλή οικολογική και αισθητική αξία, όπου τα τελευταία χρόνια υπάρχει σαφής προσανατολισµός της τοπικής οικονοµίας προς εναλλακτικές µορφές τουρισµού. Είναι προφανές ότι τέτοιας κλίµακας έργα σε µια αµιγώς ορεινή περιοχή, όπου µέχρι πρόσφατα οι επεµβάσεις ήταν ανύπαρκτες, θα επιφέρουν σοβαρή αλλοίωση του τοπίου και θα πλήξουν τη βιωσιµότητα των οικονοµικών αυτών δραστηριοτήτων.
Η προφασιζόµενη ωφέλεια της εκτροπής µέρους των νερών του Αώου προς την λίµνη Παµβώτιδα για τον εµπλουτισµό-καθαρισµό της δεν ευσταθεί, καθώς το πρόβληµα της ποιότητας των υδάτων της λίµνης δεν είναι η έλλειψη εισροών πηγών καθαρού νερού, η οποία είναι άφθονη, αλλά η απουσία συστήµατος καθαρισµού και η ανεπαρκής διαχείριση των υδατικών αποθεµάτων της. Επιπλέον ήδη υπάρχουν τεκµηριωµένες και φτηνές λύσεις για την βελτίωση της ποιότητας των υδάτων της λίµνης.
Η παραγόµενη ενέργεια από την προτεινόµενη εκτροπή του Αώου ποταµού θα είναι ίση µε µόλις 13 MW, η οποία θεωρείται πολύ µικρή ως ενεργειακό ανταποδοτικό όφελος και ανάξια του υψηλού περιβαλλοντικού κόστους που θα επιφέρει η κατασκευή των έργων δέσµευσης των νερών του Αώου, της εκτροπής-µεταφοράς και των πλείστων άλλων συνοδών έργων (διανοίξεις δρόµων, εργοτάξια κ.α).
Συνεπώς, το έργο αυτό απειλεί συνολικά την περιοχή, καθώς θα επηρεάσει αρνητικά δεκάδες είδη χλωρίδας και πανίδας, που εξαρτώνται άµεσα ή έµµεσα από την ποιοτική και ποσοτική κατάσταση των νερών του Αώου ποταµού, θα πλήξει προστατευόµενες περιοχές και οικοτόπους που αποτελούν καταφύγιο για πολλά απειλούµενα είδη χλωρίδας και πανίδας και, γενικότερα, θα επηρεάσει αρνητικά τον χαρακτήρα του τοπίου της περιοχής, υποβαθµίζοντας τα στοιχεία αυτά που την καθιστούν σήµερα κύριο πόλο έλξης εναλλακτικών µορφών τουρισµού.
ΣΠΥΡΟΣ ΨΑΡΟΥΔΑΣ
Γενικός Διευθυντής – Συντονιστής
περιβαλλοντιικής οργάνωσης «Καλλιστώ»
Οικοτριβές 