Άρθρο του Κλεμάν Σενεσάλ (Clément Sénéchal)
Οι εγγενείς αδυναμίες του καπιταλισμού
Το πολιτικό ρεύμα του οικοσοσιαλισμού θεμελιώνεται κατ’ αρχάς σε μια επιστημονική διαπίστωση: η παγκόσμια υπερθέρμανση από την οποία υποφέρει ο πλανήτης (και στην οποία θα μπορούσαμε να προσθέσουμε τη μείωση των υπόγειων υδάτων και της χερσαίας και θαλάσσιας βιοποικιλότητας, τη διατάραξη του κύκλου του άνθρακα και του κύκλου του αζώτου –υπεύθυνη για την εξάντληση των γαιών–, την αποστράγγιση των φυσικών πόρων, κ.ο.κ.) πλησιάζει επικίνδυνα σε επίπεδα κρίσιμα για την επιβίωση της ανθρωπότητας. Η κλιματική υπερθέρμανση περικλείει όλες τις όψεις της παράλογης καταστροφής από την οποία υποφέρει το περιβάλλον μας λόγω της καθυπόταξής του σε ένα οικονομικό σύστημα βασισμένο σε μια επεκτατική ανάπτυξη, στην απεριόριστη συσσώρευση του κεφαλαίου και στην εκθετική υπερπαραγωγή αγαθών. Αυτό το οικονομικό σύστημα έχει ένα όνομα: καπιταλισμός.
Παραγωγιστικός από τη φύση του, ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός –τον οποίο κατευθύνει η κερδοσκοπία και κάνει εφικτό η ελεύθερη ανταλλαγή– αποδεικνύεται ενδογενώς ελαττωματικός όταν το ζητούμενο είναι να λάβει υπόψη και να αντιμετωπίσει τις αντιφάσεις στις οποίες υποβάλλει το περιβάλλον, που σήμερα τελεί υπό υπερεκμετάλλευση. Με μια λέξη: τα συμφέροντα της φύσης, που είναι επίσης τα συμφέροντα της ανθρωπότητας, είναι ξένα προς τα συμφέροντα του κεφαλαίου• και η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων έχει μεταμορφωθεί σε ανάπτυξη καταστροφικών δυνάμεων. Οι οικοοσοσιαλισμός λοιπόν είναι αντιφιλελεύθερος: απορρίπτει το μοντέλο της νεοφιλελεύθερης κοινωνίας που βασίζεται σε έναν αφηρημένο ατομικισμό, στην ανάπτυξη, στην ιδιωτική ιδιοκτησία και την ιδιωτικοποίηση του κόσμου, στον ανταγωνισμό όλων με όλους και στην επιθετική αυτονόμηση του οικονομικού πεδίου.
Μακριά από τον πράσινο καπιταλισμό και τη βαθιά οικολογία
Ο οικοσοσιαλισμός πρεσβεύει λοιπόν μια πολιτική οικολογία στους αντίποδες του πράσινου καπιταλισμού που υπερασπίζονται οι λιβανιστές της πράσινης ανάπτυξης, για τους οποίους δεν ξέρει κανείς πια στ’ αλήθεια αν είναι σοσιαλδημοκράτες ή ευθέως νεοφιλελεύθεροι – γιατί τόσο ισχνή έχει γίνει η διάκριση ανάμεσα σε αυτές τις δύο πολιτικές επωνυμίες στην εποχή της παγκοσμιοποίησης. Ο πράσινος καπιταλισμός αναπαράγει το θεμελιώδες σφάλμα που συνίσταται στο να μην ανατρέχει κανείς στις απαρχές των αντιφάσεων μεταξύ παραγωγισμού και σεβασμού του περιβάλλοντος. Πιστεύοντας ότι μπορεί να διορθώσει την υποβάθμιση των οικοσυστημάτων καταφεύγοντας σε αγοραίες λύσεις (όπως τα δικαιώματα ρύπανσης), στην πραγματικότητα συμβάλλει στο να ενταχθεί και το περιβάλλον στη σφαίρα της εμπορευματοποίησης και να υπαχθεί στην καπιταλιστική ορθολογικότητα. Το αποτέλεσμα: μια καλπάζουσα χρηματιστικοποίηση της φύσης, ένας αληθινός βιασμός του οικουμενικού της χαρακτήρα. Ένας δρόμος χωρίς διέξοδο, λοιπόν. Ακόμα χειρότερα: ένας φαύλος κύκλος.
Όμως ο οικοσοσιαλισμός αποστασιοποιείται εξίσου και από τη λεγόμενη «βαθιά οικολογία», την οποία σκιαγράφησε ο Νορβηγός Άρνε Νάες και η οποία ανάγει τον άνθρωπο στην καθαρή βιολογική σύστασή του, σε ένα είδος μεταξύ των άλλων μέσα σε μια μητέρα Φύση απαλλαγμένη από ιεραρχίες. Η σχετικιστική αυτή θεώρηση, που αξιώνει να δοθούν τα ίδια δικαιώματα σε όλα τα έμβια όντα –ή και σε όλα τα συστατικά του περιβάλλοντος–, αμφισβητεί εκ θεμελίων τον ουμανισμό του Διαφωτισμού που διακηρύχθηκε από τη Γαλλική Επανάσταση. Ο οικοσοσιαλισμός, ωστόσο, είναι πρωτίστως ένα ουμανιστικό πρόταγμα, που φέρεται από ένα είδος το οποίο είναι το μόνο ικανό να οργανώνεται πολιτικά μέσα στη Res publica και να διατυπώνει αρχές δικαιοσύνης. Επαναβεβαιώνει έτσι, μαζί με τον Ζαν Ζωρές, ότι ο σοσιαλισμός είναι η λογική κατάληξη της Δημοκρατίας.
Μια νέα συλλογική χειραφέτηση
Ο οικοσοσιαλισμός αποτελεί επομένως ένα επαναστατικό πολιτικό ρεύμα που φιλοδοξεί να μετασχηματίσει ριζικά τη μορφή του πολιτικού μας καθεστώτος και το περιεχόμενο της κοινωνικής μας οργάνωσης. Το διακύβευμά του δεν είναι μόνο η προστασία της φύσης ως διακριτού και διαχωρισμένου πεδίου των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, αλλά η προστασία και ο εμπλουτισμός του βιοτικού περιβάλλοντος των ανθρωπίνων όντων. Στηρίζεται στις οικουμενικές πολιτικές συνέπειες της περιβαλλοντικής κρίσης για να επαναβεβαιώσει την απτή ύπαρξη ενός γενικού ανθρώπινου συμφέροντος, ορίου και δηκτικής διάψευσης της μυθοπλασίας του νεοφιλελεύθερου ατομικισμού. Καθώς ένα τέτοιο γενικό συμφέρον θεωρείται αποδεδειγμένο, το ζητούμενο είναι να συμφιλιωθούν ξανά η οικονομία με την πολιτική, να επαναβεβαιωθεί ότι η οικονομική δραστηριότητα πρέπει να αναπτύσσεται δημοκρατικά με γνώμονα την κοινωνική και συλλογική σκοπιμότητά της. Γίνεται συνεπώς επιτακτικό να επανεφευρεθούν οικονομικές διαδικασίες επικεντρωμένες στην αξία χρήσης (που σήμερα είναι εντελώς αποκομμένη από την ανταλλακτική αξία).
Αυτή η επαναξιολόγηση της αξίας χρήσης εντάσσεται σε μια πολιτική σκέψη της μακράς διάρκειας, που θα είναι απαλλαγμένη από την τυραννία του βραχυπρόθεσμου μέσω ενός συλλογικά καθορισμένου οικολογικού σχεδιασμού, που θα είναι ικανή να πάρει τα αναγκαία μέτρα για μια πραγματική οικολογική μετάβαση και να τηρεί με συνέπεια τον σεβασμό του περιβάλλοντος που χρειάζεται η διαιώνιση του ανθρώπινου είδους μέσα σε κλίμα πολιτισμού. Όντας ριζοσπαστικά δημοκρατικό, το οικοσοσιαλιστικό πρόταγμα εγγράφει τη δράση του στον ορίζοντα μιας νέας χειραφέτησης των πολιτών και προϋποθέτει μια κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής ως φυσικών πόρων που έχουν αναχθεί σε κοινά αγαθά.
Αυτός ο νέος σοσιαλισμός, κριτικός όχι μόνο προς τις παραγωγικές σχέσεις αλλά εξίσου και προς τις παραγωγικές συνθήκες, επιδιώκει να λύσει διαμιάς τους ανταγωνισμούς μεταξύ κεφαλαίου και φύσης όσο και τους ανταγωνισμούς μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας. Πράγματι, το οικοσοσιαλιστικό πρόταγμα καλεί στην ανασυγκρότηση ενός συλλογικού φαντασιακού απαλλαγμένου από τις απύθμενες κενότητες του καταναλωτισμού, αντικαθιστώντας το ποσοτικό με το ποιοτικό σε καθετί, ξεκινώντας από τη σχέση με τους άλλους και με το περιβάλλον.
μετάφραση: ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΜΠΕΛΑΣ
Μετά από τέσσερα χρόνια δημόσιων διαβουλεύσεων και εσωτερικών ζυμώσεων, το Γαλλικό Κόμμα της Αριστεράς (Parti de Gauche) ξεκίνησε σειρά σεμιναρίων σχετικά με ένα οικοσοσιαλιστικό πρόγραμμα που, υπερβαίνοντας τα σύγχρονα αδιέξοδα του καπιταλισμού και του παραγωγισμού, θα αναζητήσει μια σύνθεση μεταξύ σοσιαλισμού, κοινωνικής δημοκρατίας και πολιτικής οικολογίας. Το Κόμμα της Αριστεράς θεωρεί ότι στο πλαίσιο της πολλαπλής κρίσης που αντιμετωπίζουμε, είναι πολύ σημαντικό να εμβαθύνουμε την ανάλυσή μας σχετικά με την υπάρχουσα κατάσταση, τη θεωρητική απάντηση και το πολιτικό μας σχέδιο.
Οικοτριβές 