Το φυσικό περιβάλλον είναι ο πολυτιμότερος πόρος της χώρας. Από αυτό εξαρτόμαστε για βασικές παροχές που θεωρούμε δεδομένες (καθαρό νερό, αέρας, εκτατική κτηνοτροφία, αλιεία, υγεία, ψυχική υγεία, έμπνευση, ψυχαγωγία…).
Τα φυσικά οικοσυστήματα παρέχουν τους θηρευτές (πουλιά, ερπετά, έντομα…) που ελέγχουν τα παράσιτα των αγροτικών οικοσυστημάτων. Αποτελούν τον φυσικό μηχανισμό παροχής καθαρού νερού και ελέγχου των πλημμύρων για τις αγροτικές και αστικές περιοχές.
Στο φυσικό περιβάλλον στηρίζεται η βαριά βιομηχανία της χώρας, ο τουρισμός, που συμμετέχει με 15% στο ΑΕΠ. Η βιοποικιλότητα που συντηρούν τα φυσικά οικοσυστήματα είναι η πηγή όλων των (υφιστάμενων και μελλοντικών) φαρμάκων και τροφίμων αλλά και πολλών υλικών.
Τις παραπάνω παροχές δεν μπορούμε να ούτε να τις αναπληρώσουμε ούτε να τις αγοράσουμε αν χαθούν.
Η θεώρηση του ανθρώπου ως κυρίαρχου της φύσης, έχει δώσει το άλλοθι στον καπιταλισμό για τη ληστρική εκμετάλλευσή της. Στο πλαίσιο της καπιταλιστικής «μεταγλώσσας» (π.χ. παράπλευρες απώλειες για σφαγές αμάχων) η ληστεία αυτή ονομάστηκε αρχικά «ανάπτυξη με σεβασμό στο περιβάλλον». Όταν άρχισε να ξεθωριάζει ο «σεβασμός», βρήκαμε χαριτωμένα επίθετα για την ανάπτυξη: αειφόρος, πράσινη, αξιοβίωτη…
Η σχέση με το περιβάλλον καθορίζεται από το στόχο που εμείς ως κοινωνία θέτομε και αυτός είναι ταξικός: μπορεί να είναι είτε το κέρδος είτε οι ανάγκες. Αν συμφωνήσουμε ότι είναι το δεύτερο, οι ανάγκες της κοινωνίας, τότε η ανάπτυξη δεν χρειάζεται κανένα κοσμητικό επίθετο.
Αποτελεί θεμελιώδες πρόταγμα να αντιληφθούμε ότι ο άνθρωπος είναι μέρος και όχι κυρίαρχος της φύσης όπως έδειξε (και για αυτό μισήθηκε) ο μπάρμπα Δαρβίνος. Διαχειρίζεται τμήματα της φύσης για τις ανάγκες του (π.χ. καλλιέργειες, δρόμοι, αστικές περιοχές κ.λπ.). Εξίσου ορθολογική και αναγκαία επιλογή διαχείρισης είναι και ο ορισμός τμημάτων της φύσης όπου η παρέμβασή μας είναι η ελάχιστη δυνατή, με στόχο τη συνέχεια της ύπαρξης των πόρων που προανέφερα. Το φυσικό περιβάλλον δηλαδή, χρειάζεται χώρο τον οποίο συντεταγμένα και ορθολογικά πρέπει να επιλέξουμε να παραχωρήσουμε (αυτό που συμβατικά ονομάζουμε «προστατευόμενες περιοχές») ως τελευταίο καταφύγιο της βιοποικιλότητας που χάνεται με αυξανόμενους ρυθμούς. Και αυτό όχι για τα καημένα τα ζωάκια ή τα λουλουδάκια αλλά γιατί είναι ζωτική ανάγκη δική μας, της κοινωνίας.
Αυτό δεν σημαίνει ότι ο χώρος διαχωρίζεται σε προστατευόμενο και μη. ΟΛΕΣ μας οι πρακτικές συντείνουν σε καλή ποιότητα περιβάλλοντος, εφόσον μπούσουλας είναι οι ανάγκες της κοινωνίας. Στις «προστατευόμενες περιοχές» ορίζουμε τις επιτρεπόμενες δραστηριότητες με άλλο στόχο από τις αγροτικές ή αστικές.
Αποτελεί εξάλλου ακραία αλαζονεία να θεωρούμε ότι είμαστε ικανοί να προστατέψουμε οτιδήποτε. Η προστασία ενέχει την έννοια της σταθερότητας εκεί που ο κανόνας είναι η αλλαγή, η εξέλιξη. Η Φύση έχει επιβιώσει από τεράστιες καταστροφές χωρίς προστασία. Η ερώτηση είναι αν ο άνθρωπος μπορεί να επιβιώσει από την καταστροφή που προκαλεί στο περιβάλλον η οικονομία της αγοράς.
Το παραπάνω σκεπτικό περιγράφει μια συνολική θεώρηση της οικονομικής οργάνωσης της κοινωνίας δεδομένου μάλιστα ότι η περιβαλλοντική διάσταση διαπερνά κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα. Διατυπωμένο ως σύνθημα: η οικολογία είναι η οικονομία των αναγκών. Θα είμαστε τόσο πιο κερδισμένοι, όσο πιο γρήγορα φτάσουμε εκεί από επιλογή και όχι αναγκασμένοι από τις ολέθριες επιπτώσεις της οικονομίας των αγορών.
ΠΕΤΡΟΣ ΛΥΜΠΕΡΑΚΗΣ
Συχνά η συζήτηση για τη σχέση της κοινωνίας με τη φύση γίνεται με την αντιπαραβολή ενός «Ανθρώπου» με κεφαλαίο «Α» και μιας «Φύσης» με κεφαλαίο «Φ». Τα κεφαλαία αρχικά αποπλαισιοποιούν τις έννοιες «άνθρωπος» και «φύση» από τα ιστορικά τους συμφραζόμενα και αναπαριστούν έναν «Άνθρωπο» με ανάγκες εκτός κοινωνικού συγκειμένου και μια «Φύση» την οποία ο «Άνθρωπος» σέβεται μόνο αν την θαυμάζει ως παρατηρητής. Κάθε οικονομική δραστηριότητα θεωρείται ότι θα οδηγήσει αργά ή γρήγορα στην υποβάθμιση της «Φύσης».
Η προσέγγιση αυτή αφαιρεί την ιστορικότητα που προσδίδει και στον «άνθρωπο» και στη «φύση» η ένταξή τους σε έναν δεδομένο κάθε φορά τρόπο παραγωγής, σε μια συγκεκριμένη διάταξη παραγωγικών δυνάμεων που μπαίνουν σε κίνηση κάτω από συγκεκριμένες σχέσεις παραγωγής. Για τη μαρξιστική παράδοση, ο μετασχηματισμός της φύσης μέσα από την εργασία συνιστά καταστατική ιδιότητα της ανθρώπινης κοινωνίας.
Τι μπορεί να σημαίνουν όλα αυτά για τις προστατευόμενες περιοχές; Στο παρελθόν έχουν υπάρξει πολλές δραστηριότητες που συνέβαλαν καθοριστικά στην αύξηση της ετερογένειας βιοτόπων και ειδών. Τα διαχειριστικά σχέδια των προστατευόμενων περιοχών συχνά προβλέπουν αποκατάσταση παραδοσιακών δραστηριοτήτων που θεωρούνται ιδανικές για την επίτευξη των διαχειριστικών στόχων.
Εδώ υπάρχει ο κίνδυνος μουσειοποίησης των προστατευόμενων περιοχών και των τοπικών κοινωνιών με την επαναφορά σε παραδοσιακές δραστηριότητες να εκφυλίζεται σε τουριστικό θέαμα. Ένας δεύτερος κίνδυνος είναι να επικεντρωθούμε στο εσωτερικό των προστατευόμενων περιοχών και να μη δώσουμε ποτέ τη μάχη για όλα όσα μένουν εκτός των προστατευόμενων περιοχών.
Μπορούμε να δούμε τις προστατευόμενες περιοχές ως χώρους εφαρμογής εναλλακτικών ρυθμίσεων χρήσης γης, ως χώρους πειραματισμού για ένα εναλλακτικό πρότυπο παραγωγικής ανασυγκρότησης με στόχο την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών και τον κοινωνικό έλεγχο της παραγωγικής διαδικασίας, όπου οι συνθήκες της παραγωγής και η επίπτωσή τους στην αναπαραγωγή της κοινωνίας θα είναι πάντοτε βασική προτεραιότητα. Μπορούμε να δούμε τις προστατευόμενες περιοχές ως χώρους πειραματισμού για τη δημοκρατία, για τη συμμετοχή του κόσμου της εργασίας στην ανάπτυξη μορφών κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας. Μπορούμε, τέλος, να επιδιώξουμε να εξάγουμε τα πετυχημένα παραδείγματα έξω από τις προστατευόμενες περιοχές, να τις χρησιμοποιήσουμε ως οδηγό για τον άλλον κόσμο που είναι εφικτός.
Με τον τρόπο αυτό μπορούμε να νοηματοδοτήσουμε την έννοια «προστασία»: προστατεύουμε τη δυνατότητα της κοινωνίας να χειραφετηθεί μέσα από την αποκατάσταση της σχέσης κοινωνία-φύση που περνά μέσα από την αποκατάσταση της σχέσης του ανθρώπου με τον άνθρωπο. Με τον τρόπο αυτό μπορούμε να προσεγγίσουμε γενικότερα και την κρίσιμη, στη σημερινή συγκυρία, συνεισφορά της ριζοσπαστικής οικολογίας στο πρόγραμμα της Αριστεράς.
ΤΑΣΟΣ ΧΟΒΑΡΔΑΣ
Οικοτριβές 